Τι έχει αλλάξει, ποιες είναι οι εξελίξεις στη δουλειά σας, από την τελευταία συνέντευξη;

Το έργο διαμορφώνεται και εξελίσσεται σε δύο άξονες: αφενός την πρακτική δημιουργίας χορευτικών παραστάσεων που εστιάζουν στο σώμα και τις δυνατότητές του και αφετέρου στον σχεδιασμό ερευνητικών προγραμμάτων διεπιστημονικού ενδιαφέροντος. Η δημιουργία των παραστάσεων βασίζεται στην εξερεύνηση των ορίων λόγου, φωνής και κίνησης, με βασικό ερώτημα πώς συνυπάρχουν και συν-κατασκευάζουν μια συγκεκριμένη παραστατική φόρμα που γεφυρώνει τον χορό, το θέατρο και τη μουσική. Ομοίως, τα ερευνητικά έργα αναζητούν δυναμικές μεθόδους καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, εναλλακτικά συστήματα διεπιστημονικής συνεργασίας, ανταλλαγή γνώσεων και πρακτικών και οργάνωση δημιουργικών έργων.

Οι δουλειές Lady R and Speechless δημιουργήθηκαν τόσο κιναισθητικά όσο και ηχητικά/μουσικά με βάση συγκεκριμένο κείμενο, δομημένο λόγο και συγκεκριμένο θεματικό άξονα. Lady R βασίστηκε στο τελευταίο γραπτό κείμενο της Rosa Luxemburg’s, ενώ το “Speechless” βασίστηκε σε δημόσιες ομιλίες, διακηρύξεις, άρθρα και κείμενα γυναικών περασμένων αιώνων που διαβάζονται στις μέρες μας.

Στο AFTERWORDS η διαδικασία επικεντρώθηκε αποκλειστικά στο σώμα και τη φωνή προκειμένου να εξερευνήσει το βασίλειο στο οποίο ο ήχος και η κίνηση συναντούν την πηγή τους: αναπνοή, δόνηση. Το AFTERWORDS έγινε μια παράσταση φωνητικού χορού, μια συναυλία σωμάτων ως απάντηση στον προβληματισμό για τα όρια μεταξύ επικοινωνίας και λόγου.

Το MAUΘ, ένα σόλο κίνησης και ήχου από τρεις ερμηνευτές, προώθησε την έρευνα για την υλικότητα της φωνής ακολουθώντας μια παράδοξη εξίσωση ήχου και κίνησης. Ένας πρακτικά αδύνατος στόχος τέθηκε για να παρατηρηθεί το αποτέλεσμα που προέκυψε. Επιπλέον, η σόλο φόρμα χρησιμοποιήθηκε για να απελευθερώσει τις δυνατότητες κάθε χορευτή και να παρατηρήσει πώς τα «ίδια υλικά» ερμηνεύονται, διαμορφώνονται και παρουσιάζονται φιλτραρισμένα από προσωπικό ιδίωμα. Εάν η σύνθεση μιας ομάδας επικεντρώνεται στις σχέσεις μεταξύ των ερμηνευτών και απαιτεί η σωματικότητα του καθενός να προσαρμοστεί στο σύνολο, το MAUΘ ακολούθησε την αντίστροφη διαδικασία: αναδεικνύοντας την «ατομικότητα» και τη διαφορετικότητα, τόσο μέσα στην ίδια τη διαδικασία όσο και στη συνάντηση με τον θεατή, η χορογραφία δοκιμάστηκε σε πιο περίτεχνες και περιεκτικές συνθέσεις.

Η απαιτούμενη παραστατική φόρμα που λειτουργεί στα όρια του χορού, του θεάτρου και της μουσικής σε κάθε έργο αναπτύσσεται μέσα από την εφαρμογή των μεθόδων και των στρατηγικών ενορχήστρωσης φωνής και κίνησης που διερευνήθηκαν στα προηγούμενα στάδια. Για την τελική σύνθεση χρησιμοποιείται η μορφή ανοιχτής δομής -σύνθεση ανοιχτής μορφής- που επιτρέπει και αναδεικνύει τη συνύπαρξη αυτοσχέδιων και χορογραφημένων μερών. Η φόρμα ανοιχτής δομής συνδυάζει την ασφάλεια της προκαθορισμένης συνθήκης με τη δυναμική της στιγμιαίας σύνθεσης, διατηρώντας τη ζωντάνια και τον αυθορμητισμό της διαδικασίας στο τελικό αποτέλεσμα. Αυτή η φόρμα είναι ένα βασικό εργαλείο σύνθεσης που διερευνάται και εξελίσσεται μέσα στο έργο. Η εισαγωγή μου στη σύνθεση ανοιχτής φόρμας και τη λειτουργικότητά της έγινε κατά τη διάρκεια των καλλιτεχνικών μου σπουδών στο ARTEZ, συγκεκριμένα μέσα από τη φιλοσοφία και την καλλιτεχνική διδασκαλία της Mary O’Donnell. Η Mary O’Donnell συνδυάζει τις δυνατότητες της ανοιχτής φόρμας με τους όρους και τις πρακτικές που η ίδια ανέδειξε και ονόμασε: «υπεύθυνη αναρχία» και «ηθική μεταρρύθμιση», συστήματα που έχουν επηρεάσει βαθιά το καλλιτεχνικό όραμα που βρίσκεται κάτω από το έργο και συνεχίζουν να δημιουργούν προκλήσεις και χώρους. για έρευνα και προβληματισμό. Ένα βασικό ερώτημα των τελευταίων ετών ήταν η εξερεύνηση των ορίων μεταξύ κίνησης και εικόνας, μεταξύ λειτουργικότητας και αναπαράστασης. Τα επόμενα βήματα στην ευρύτερη καλλιτεχνική διαδικασία και έρευνα είναι η εξερεύνηση της φωνής, της κίνησης και της εικόνας, τόσο σε πραγματικό όσο και σε συμβολικό επίπεδο. Η έρευνα στοχεύει να δοκιμάσει πρακτικές που ωθούν τα συμβατικά όρια εμπειρίας και ανάλυσης και τροφοδοτούν αμοιβαία τα προσωπικά, κοινωνικά και πολιτικά πεδία της θεωρίας και της πράξης, της κειμενικότητας και της σωματικότητας.

Όσον αφορά τη δημιουργία εκπαιδευτικών και ερευνητικών έργων, ένα από αυτά, το imPROject, είναι μια ερευνητική διαδικασία για τον αυτοσχεδιασμό τόσο ως έννοια όσο και ως πρακτική. Στο imPROject ο αυτοσχεδιασμός αντιμετωπίζεται ως μια υπανάπτυκτη τεχνική, η οποία εξελίσσεται σύμφωνα με το τρίπτυχο: Σώμα, Πληροφορίες, Παιχνίδι.

Η τεχνική μελετά το σώμα στον τρέχοντα χρόνο και τον πραγματικό χώρο και αναπτύσσει αντανακλαστικά για να δημιουργήσει συστήματα κανόνων που εξυπηρετούν τις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες σκηνής. Δίνεται μεγάλη έμφαση τόσο στο πώς οι κανόνες μπλέκονται με την ατομική ελευθερία όσο και στον ορισμό της έννοιας της ελευθερίας μέσα σε ένα σκηνικό σύστημα συνύπαρξης και συνύπαρξης διαφορετικών «παικτών». Ο αυτοσχεδιασμός εξετάζεται ως διαδικασία με κοινωνικές και πολιτισμικές διαστάσεις και πλαίσια, ενώ οι δομές και τα στοιχεία του παιχνιδιού εξετάζονται ως βασική προϋπόθεση και απαραίτητη προϋπόθεση για τη διαμόρφωση μιας παράστασης.

Το Breaking Art είναι ένα πρότυπο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που βάζει νέους χορογράφους και μουσικοσυνθέτες σε συνέργεια και μελετά τη σχέση χορού και μουσικής. Χτίζοντας γέφυρες μεταξύ καλλιτεχνών από ετερογενή πεδία έκφρασης, το Breaking Art αναζητά έναν νέο, κοινό χώρο μεταξύ χορογραφικής και μουσικής δημιουργίας, προσφέροντας τόσο τα τεχνικά εργαλεία στους συμμετέχοντες όσο και μια άμεση εμπειρία διακαλλιτεχνικού διαλόγου και ζύμωσης. Πρόσθετοι στόχοι του προγράμματος είναι η διερεύνηση τρόπων για την καλλιτεχνική υποστήριξη των αναδυόμενων δημιουργών, η ενθάρρυνση της εξερεύνησης νέων αισθητικών κωδίκων και η σύνδεση της επόμενης γενιάς δημιουργών. Το Breaking Art έχει προσεγγίσει τόσο νέους δημιουργικούς όσο και εφήβους.

Μετά από μια δεκαετία διαδοχικών κρίσεων (οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές, υγειονομικές) ποιες αλλαγές και εξελίξεις παρατηρείτε ότι έχουν σημειωθεί στη σκηνή του σύγχρονου χορού στην Ελλάδα και τι πιστεύετε ότι λείπει;

Πολλά έχουν συμβεί την τελευταία δεκαετία. Περάσαμε μια περίοδο χωρίς χρηματοδότηση, αν και οι χορευτικές παραγωγές συνεχίστηκαν, δημιουργήθηκαν με κόπο, όπως και τώρα που δημιουργούνται με κόπο. Έζησα την περίοδο πριν την οικονομική κρίση μόνο για λίγο καθώς επέστρεφα από τις σπουδές μου στην Ολλανδία. Ήταν μια πιο ανταγωνιστική ατμόσφαιρα και ίσως μετά και για να επιβιώσουμε από την κρίση ξεκίνησε μια πιο συνεργατική περίοδος. Αυτή τη στιγμή διαπιστώνω ότι υπάρχει μια σημαντική αύξηση στον αριθμό των χορευτικών εταιρειών και των χορευτών. Δεν παρακολουθώ πολύ τις επερχόμενες τάσεις, γιατί είμαι μητέρα και δεν βλέπω τόσες εκπομπές πια. Από ό,τι μπορώ επίσης να δω από τον αριθμό των αιτήσεων χρηματοδότησης που υποβλήθηκαν, υπήρξε μεγάλη αύξηση στον αριθμό των ατόμων που θέλουν να ασχοληθούν με τις δημιουργικές ή ερευνητικές πτυχές του χορού. Νιώθω ότι όλες αυτές οι κρίσεις δημιουργούν μια θολούρα. Μιλώντας προσωπικά, νομίζω ότι θολώνει τόσο το χορευτικό τοπίο όσο και τις ίδιες τις δημιουργίες. Δεν το λέω σε σχέση με προγραμματισμό ή στόχους, αλλά αυτή τη στιγμή όλα είναι ρευστά και αβέβαια. Αυτό μου προκαλεί ένα αίσθημα ανασφάλειας. Είναι μια πρωτόγνωρη κατάσταση σε σχέση με τις χορευτικές δημιουργίες. Νιώθω ότι υπάρχει μια διάχυτη ρευστότητα σχετικά με το πώς και το αν θα κάνω μια παραγωγή. Αυτή η ατμόσφαιρα απλώνεται στο ευρύτερο πεδίο και μετά αγωνίζομαι για να μην κάνω υποχωρήσεις λόγω συγκυριών, γιατί νιώθω ότι μειώνονται και οι προσδοκίες.

Όσο για το τι λείπει, δεν μπορώ και δεν θέλω να μπω για άλλη μια φορά στην ίδια συζήτηση για την έλλειψη περιοδείας στον ελληνικό χορό, την έλλειψη Χοροστάτης κ.λπ. Τα ίδια προβλήματα που επιμένουν (και νομίζω ότι χειροτερεύουν). Απ’ ό,τι ακούω από συναδέλφους και χορευτικές εταιρίες που περιοδεύουν, είναι επίσης ανασφαλείς για το αν θα γίνουν παραστάσεις ή όχι. Συνολικά και σε σύγκριση με το παρελθόν, υπάρχουν περισσότερες χορευτικές εταιρείες που ταξιδεύουν στο εξωτερικό, ωστόσο οι στρατηγικές για περιοδείες είναι ανεπαρκείς, καθώς και οι πολιτικές των ιδρυμάτων είναι προβληματικές.

Πώς μπορούμε να φανταστούμε το τοπίο του χορού τα επόμενα δέκα χρόνια;

Παλεύω με αυτό, οπότε προσπαθώ να αποφύγω τις μακροπρόθεσμες προβλέψεις. Τα σχέδια της ζωής μου είναι πολύ πιο βραχυπρόθεσμα. Ίσως θα μπορούσα να απαντήσω με κάτι στο πλαίσιο μιας ευχής ή αυτού που θα ήλπιζα. Όμως, δεν έχω καλές σχέσεις με καμία από αυτές τις έννοιες, γιατί πιστεύω ότι δεν έχουν νόημα, εκτός αν υπάρξει μια αντίστοιχη ενέργεια για να τις φέρει σε πέρας. Οπότε δεν θα απαντήσω στην ερώτηση. Στην ιστορία του πολιτισμού μας, μας έχουν μάθει να συμβιβαζόμαστε με μια ευχή και σήμερα ίσως συμβιβαζόμαστε με μια επιθυμία. Υποθέτω ότι θα μπορούσα να απαντήσω με το τι θα έκανα πιθανώς τα επόμενα δέκα χρόνια, αλλά αυτό είναι περίπλοκο.

Όσον αφορά την τωρινή μου παραγωγή, πήρα την απόφαση να δημιουργήσω ένα βουβό κομμάτι. Όχι μόνο γιατί μου αρέσει η σιωπή αλλά και γιατί η σιωπή, η έλλειψη φωνής συνδέει τη νέα δουλειά με τις προηγούμενες. Όσο υπάρχει η χρήση της φωνής στη χορογραφία, το βασικό ερώτημα είναι πάντα πώς να συνδυάσετε φωνή και σώμα – αν κάποιος πρόκειται να πει κάτι, γιατί και να κινηθεί; Εξερευνώ την αιτία της κίνησης και την αιτία της. Εάν η φωνή δεν ακούγεται, πώς θα κινηθεί το σώμα; Πώς βρίσκει το σώμα την αιτία της κίνησής του; Νιώθω επίσης ότι χρειαζόμαστε σιωπή για να μπορούμε να ακούμε. Υπάρχει πολύς θόρυβος. αγχωτικό και έντονο. Είναι ανάγκη μου να ησυχάσω. Θεωρώ τη σιωπή και δύναμη και αντίσταση. Ίσως επειδή το κάλεσμα είναι να μιλήσουμε και να ακουστούν οι φωνές μας, ωστόσο ίσως η σιωπή μπορεί να είναι άλλου είδους ευκαιρία. Εξερευνώ αυτά τα ερωτήματα τόσο χορογραφικά όσο και κοινωνικοπολιτικά. Βασίζομαι στη διαδικασία όλων των παραγωγών που έχω κάνει όπου ενσωματώνω τη φωνή και πώς κατανοώ τη φωνή ως σωματική διαδικασία. Τώρα με την αφαίρεση της φωνής ενισχύεται η «ομιλία» του σώματος. Σε κάθε περίπτωση, ο πολιτισμός μας έχει δώσει υπερβολική έμφαση στη γλώσσα για επικοινωνία και έχει χάσει τις δυνατότητες όλων των άλλων στοιχείων επικοινωνίας που υπάρχουν γύρω από τις λέξεις και με το σώμα. Ψάχνω αυτόν τον χώρο γύρω από αυτά που λέγονται.

Επιπλέον, για τα επόμενα δέκα χρόνια, θα συνεχίσω να αναζητώ τις λέξεις που μεταφέρουν αυτό που πραγματικά κάνω στη δουλειά μου, αντί να περιγράφουν το περιτύλιγμά της. Στον κόσμο του χορού, η πρακτική της προώθησης παραστάσεων μέσα από τα κείμενα που γράφονται είναι αποπροσανατολιστική. Αποπροσανατολίζει το πώς βιώνουμε αυτά τα έργα και πώς εκπαιδευόμαστε ως θεατές χορευτικών παραστάσεων. Τι υπόσχεται το κείμενο ότι θα δω και τι βλέπω;